[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nowy. Nie jest to jedyny schemat klasyfikacji złożonej. Znany i pomocny dla celów badaw-
czych może być schemat prostokąta, którego elementy są stosowane w budowaniu tabel ko-
relacyjnych.
Godna uwagi w badaniach społecznych jest klasyfikacja skomplikowana. Przyjmuje
ona jeszcze dodatkową kategorię różnicującą tzw. aspekty klasyfikacji. Np. ludność możemy
klasyfikować wedle kryterium demograficznego, medycznego, politycznego itd. Pojecie nauki
możemy klasyfikować w aspekcie treściowym, instytucjonalnym, dydaktycznym, histo-
ryczno-socjologicznym. Dopiero w obrębie podziałów aspektowych stosujemy klasyfikację
dodatkową z zastosowaniem względów (zasad).
Wymieniłem dwa formalne warunki poprawności klasyfikacji: 1) warunek
rozłączności, 2) warunek całkowitości (wyczerpywania), 3) trzecim formalnym warunkiem
poprawności jest postulat maksymalnego rozczłonkowania, czyli wymieniona już wcze-
śniej kartezjańska zasada maksymalnego podziału. Oprócz formalnych warunków poprawno-
ści wymienione są także pozaformalne postulaty poprawności nadające klasyfikacji walor
elegancji. Do nich zalicza się 4) czwarty postulat maksymalnego ładu, który jest spełniany,
jeśli stosujemy jedną zasadę podziału (jeden wzgląd) na jednym poziomie klasyfikacji do
wszystkich członów dokonanej klasyfikacji. Sprzeniewierzeniem się tej zasadzie byłby po-
dział mieszkańców Krakowa na pracujących i niepracujących, a następnie pracujących na
żonatych i nieżonatych, a niepracujących na cudzoziemców i obywateli polskich.
Innych zasad pozaformalnych poprawnej klasyfikacji musi czytelnik szukać w
literaturze fachowej. Nie są one jednak niezbędne do prowadzenia operacji analitycznych lub
syntetyzujących na materiale badawczym. Podstawowe wszelako reguły klasyfikacji są nie-
zbędne do sprawnego posługiwania się materiałem badawczym.
2.6. Etyczne ograniczenia i wymogi wobec badań pedagogicznych
Szczególny status etyczny badań pedagogicznych wynika stąd, że obiektem i celem
poznania naukowego pedagoga jest bardzo często dziecko i młody człowiek. Także i wów-
czas gdy pedagog bada instytucje, poznaje procesy i zjawiska społeczne to najczęściej w ich
kontekst uwikłany jest los dziecka, ucznia, wychowanka, lub jego rodziców, wychowawców,
nauczycieli. Ta okoliczność nakłada na badacza wyjątkowe obowiązki: staranności, rzetelno-
ści i uwagi.
Pierwszym przykazaniem, jaki obowiÄ…zuje badacza-pedagoga jest uznanie
nienaruszalności dobra dziecka we wszelkich przedsięwzięciach poznawczych, także i wtedy
gdy przez respektowanie tego dobra nie może on osiągnąć celów badawczych lub wartość
poznania zostanie zaburzona. Cel badawczy, chęć poznania prawdy, aczkolwiek bardzo
ważne nie mogą dominować w działaniach i dążeniach badacza. Jeśli ich realizacja budzi uza-
sadniony lęk, że mogą być przyczyną realnej szkody, spowodować zaburzenia lub w jakikol-
wiek sposób naruszyć dobrostan badanego należy się wycofać. Należy wówczas przemyśleć
jeszcze raz cel badań, zasadność społeczną i naukową podjętej problematyki, a w szczególno-
ści trafność rozwiązań warsztatowych. Być może cel badawczy można osiągnąć w inny spo-
sób, innymi technikami, które nie niosą zagrożeń osobowych.
Drugą osobliwością badań pedagogicznych jest obecność w nich pierwiastka
normatywnego. Oznacza to, iż w badaniach pedagogicznych nie tylko chcemy odpowiedzieć
na pytanie: jak jest ? oraz dlaczego tak jest ?, lecz pragniemy także uzyskać wyrazną
wskazówkę: jak powinno być ? Ta terapeutyczna funkcja badań naukowych, realizuje w
pedagogice piękny, choć nie do końca słuszny postulat Aleksandra Swiętochowskie-go, że
mędrzec nie bada natury, ale ją poprawia . Naprawa rzeczywistości, nazwana przez Alek-
sandra Kamiriskiego melioracją warunków rozwoju, czyli doskonaleniem, ulepszaniem oto-
czenia, warunków życia to jedno z głównych zadań badań pedagogicznych.
I tu pojawia się drugie doniosłe przykazanie moralne dla pedagoga--badacza. Zmiany
projektowane i dokonywane muszą być zmianami dla dobra dziecka, z uwzględnieniem dobra
konkretnego człowieka. Nie uszczuplając niczyich praw i słusznych uprawnień, mają popra-
wić błędy i niedociągnięcia, ulepszyć warunki życia i rozwoju.
Pojawić się tu może konflikt dobra indywidualnego z interesem instytucji lub grupy.
To jest wielki problem. Problem ten rozstrzygnąć może tylko wiedza, mądrość i wrażliwość
pedagogiczna.
Te dwa postulaty etyczne mają charakter wskazań kierunkowych, generalnych zasad,
które wyrażają humanistyczny charakter pedagogiki, nie tolerują relatywizmu moralnego są
kategoryczne w swoim rygoryzmie.
Nie wyczerpują one jednak całej, złożonej materii etycznych wymogów i ograniczeń,
jakim poddać się winien badacz i jakim sprostać muszą badania w pedagogice. Bardzo po-
uczającego przykładu regulacji etycznych dostarcza kodeks etyki nauczycielskiej wydany w
1997 r. przez Polskie Towarzystwo Nauczycieli (Apostolicum, ZÄ…bki 1997, wyd. III popra-
wione). Kodeks zawiera preambułę, przyrzeczenie nauczycielskie, zasady ogólne etyki na-
uczycielskiej oraz zasady szczegółowe etyki nauczycielskiej. W tej ostatniej części zawartych
jest pięć rozdziałów: I. Nauczyciel wobec ucznia, II. Nauczyciel wobec pracowników
oświaty, III. Nauczyciel wobec swoich praw i obowiązków, IV. Nauczyciel wobec nauki, V.
Nauczyciel a społeczeństwo.
Zespół opracowujący Kodeks pod kierunkiem Pani Zofii Chomczyk konsekwentnie
używa pojęcia nauczyciel mimo, że kontekst wskazuje również na badaczy, uczonych, twór-
ców. Jest to więc użycie nazwy nauczyciel w rozumieniu uniwersalnym, w którym mieści się
także pojęcie mistrza, przewodnika. Uważam, że to bardzo udany zabieg językowy wzboga-
cenia konotacji pojęcia nauczyciel o zasadne dopełnienie treściami, które tradycja i kultura
temu zawodowi przez wieki istnienia przypisała. Budzi także wielkie uznanie okoliczność
uniknięcia przez twórców kodeksu jakichkolwiek ideowych deklaracji i związków, poza wy-
raznie eksponowanym humanizmem. Oto dyrektywy pod adresem nauczyciela badacza,
nauczyciela uprawiajÄ…cego naukÄ™ :
1. Nauczyciel, bez względu na okoliczności, ma obowiązek głoszenia i bronienia prawdy w
nauce.
2. Nauczycie] ma obowiÄ…zek przekazywania uczniom i studentom swojej wiedzy zgodnie z
prawdą naukową i z własnym sumieniem.
3. Nauczyciel powinien ujawniać i prostować wszelkie błędne informacje naukowe poda-
wane do publicznej wiadomości.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]